Arantxa Urretabizkaia (Donostia, 1947) idazlearen Zergatik panpox (1979) eleberria irakurriko dute Bilbo Zaharra euskaltegiak antolatutako Klasikoen V. Irakurraldian. Ekitaldia Arriaga Antzokian izango da ekainaren 14an, 08:00etatik 20:00etara. Hamabi orduetan 400 lagun inguru pasatuko dira Zergatik Panpox liburuaren pasarteren bat irakurtzera. Horien artean izango dira euskal kulturako, gizarteko, kiroletako, politikako eta beste hainbat arlotako pertsonaia ospetsuak.
Historia ikasi zenuen eta beste hainbat esparrutan ezagutu zaitugun arren, idazle bezala ere nabarmendu zara. Nolatan hasi zinen idazten?
Nik txikitan idazle izan nahi nuen. Ziur asko irakurle ona nintzelako eta egun batean pentsatu nuen, «eta zergatik ezin dut nik idatzi besteek irakurtzeko?».
Hasieran nire kabuz hasi nintzen, baina eragin handia izan zuen momentu zehatz batean, 1969an, Ramon Saizarbitoria nirekin harremanetan jarri izanak. Argitaletxe bat sortu nahian zebiltzan, Lur argitaletxea, eta parte hartzeko gonbidapena egin zidan. Animatu egin nintzen, ez bereziki aproposa nintzelako baina garai hartan ez ziren gazte euskaldun eskolaratu asko.
Argitaletxean ikusi nituen lehenengo idazleak, benetako idazleak, ez ametsetako idazleak, pertsonak zirenak eta nire eskura zeudenak. Horrek, nik uste, azkeneko bultzada eman zidan.
Lur argitaletxeak hiru edo lau urte iraun zituen eta makina bat liburu argitaratzeko aukera izan genuen. Bi sail genituen: bata literatura (fikzioa, poesia…) eta besteari Hastapenak deitzen genion eta saiakerak (ekonomiaren historia…) argitaratzen genituen bertan.
Esan bezala, Historiako ikasketak egin zenituen. Inoiz egin al duzu alor horretan lana?
Ez, inoiz ere ez. Gauza askotarako balio izan dit, zalantzarik gabe. Nik historia asko ez dakit, baina gutxienez ikasi nuen non bilatu edo nola bilatu zerbait, garai zehatz bati buruz. Hori zinemagintzan eta beste lan batzuetan erabili izan dut.
Historia eta Bartzelonan aukeratzeko arrazoi garrantzitsuena garai hartan hemen fakultaterik ez egotea izan zen. Derrigor kanpora joan behar zen. Momentu hartan Bartzelona zen leku bakarra latinik eta grekorik behar ez zena letretako ikasketak egiteko. Horregatik aukeratu nuen.
Zergatik panpox (Hordago, 1979) da zure lanik ezagunenetarikoa. Egunotan Bilbon irakurriko dute Klasikoen 5. Irakurraldian. Zer suposatzen du horrek zuretzat? Ohore bat izango da, ezta?
Poza batez ere, norbaitek zuk egindako lan bat aukeratzen badu, dagokizun lehenengo gauza da eskerrak ematea. Nik eskerrak ematen dizkiet antolatzaileei nire lana aintzat hartu dutelako.
Sailak Euskal Klasikoak izena duenez, klasikoa hitzaren definizioa bilatzen hasi nintzen eta bizpahiru bildu nituen: «imitatzea merezi duen lana» zen bat; bestea zen «nola hala historian sartu den lana» eta beste bat zen «ohiturak edo tradizioak agintzen duen bezala egindako lana». Hirugarren hori garbi nuen ez zela. Harridura pittin bat sentitu nuen hasieran, eta esker ona besterik ez dut adierazteko.
Urteetan aurrera zoazenean, nik kontu honetan 40 urtetik gora daramatzat, suposatzen dut tokatzen zaizula egindako lanaren halako aitortza bat.
Zuk emango diozu hasiera irakurraldiari?
Bai, hala izango da, nik ekingo diot 08:00etan eta jarraian gainerakoak etorriko dira. 400 lagun inguruk irakurriko dute nire lana.
Lehenengo aldiz esan zidatenean Zergatik panpox aukeratu zutela, berehala galdetu nien ea ze liburu zen ba al zekiten, izan ere, oso liburu laburra da. Orduan azaldu zidaten bederatzi aldiz jarraian irakurriko dutela, testuak ez du gehiagorako ematen.
Gu hasi ginenean, euskal letretan ez zegoen ezer. Argitaletxeak ere apenas zeuden eta hortik kanpo ez zegoen ezer. Orain sistema literario oso bat daukagu: unibertsitateko azterketak ditugu; argitaletxe profesionalak, ez gureak bezala boluntarioen lanarekin egiten zutela aurrera… bonsai tamainako sistema literario oso bat daukagu. Niretzat, irakurraldi hau sistema horren baitan sartzen da eta atzera begiratzen badut, mirari bat da. Gu hasi ginenean inondik inora ere amesten ez genuen miraria da. Ez ginen hainbeste amestera ausartzen.
Alde horretatik gustura sentituko zarete garai batean egin zenuten lanarekin ezta?
Bai, ni behintzat bai. Orain gu gara idazle arruntak, ez gara profesionalak, gutako oso gutxi bizi da idazte hutsetik. Baina bestela, gure sistema ingurukoen parekoa da eta gu hasi ginenean, ez genuen ezta hizkuntza bateratu bat, estandar bat, bakoitzak nahi zuen edo bere ideologiak uzten zion moduan egiten zuen… eta begira orain daukaguna! Duela 40 urte ez genuen orain dugun erdia ere.
Zergatik panpox eleberriaren argumentua nondik bururatu zitzaizun?
Justu Franco hil aurretik, eta hil ondoren, nik aldaketa politikoak baino lehenago nire inguruko bikoteak desegiten hasi zirela igarri nuen. Nik momentu horretan ez neukan ez bikoterik, ez seme-alabarik, baina nire inguruan makina bat lagun zeuden bai bikotea bai haurrak zituztenak, eta halako batean gizonak hasi ziren bikoteak desegiten. Gerora beste mota bateko desegiteak etorri ziren, baina momentu hartan hori zen eta niri tokatzen zitzaidanez inguruko lagunen minak jasotzea, hori kontatzea pentsatu nuen.
Eleberria lehenengo pertsonan idatzita dago eta nik garai hartan ez nekien irakurleek lehenengo pertsonan idatzita baldin badago zuri gertatutakoa dela uste dutela. Denborarekin konturatu naiz horretaz.
Zure eleberria aitzindaria izan da hainbat esparrutan, bereziki lehenengo aldiz euskal literaturan emakume bat ageri zelako protagonista. Horretaz jabetu al zinen lana idatzi zenuenean?
Ez, inondik ere ez! Momentu hartan iruditu zitzaidana idatzi nuen, urte mordoxka bat egon nintzen idatzi gabe eta halako batean berriro arra piztu eta idazteari ekin nion. Ez nion nire buruari esan «lehenengo emakume protagonista, idazteko modua ez dakit nolakoa…». Atera zitzaidana egin nuen.
Pentsatu nahi dut Zergatik panpox eleberriak badituela balio literarioak, bestela 40 urteren bueltan ez zela irakurtzen jarraituko. Suposatu nahi dut ez dela bakarrik emakumea naizelako, baizik eta egin nuen lanak merezi duelako.
.jpg)
Zergatik panpox argitaratu zenuenean, gizartean antzeman al zenuen halako eraginik edo oihartzunik?
Ez, apenas. Urteekin etorri da guztia. Garai hartan ez zegoen Internetik eta ez zen batere erraza horrelako kontuak zabaltzea. Gogoan dut, Argian elkarrizketa bat egin zidatela, baita besteren bat ere. Garai hartan ez zegoen eskura edozein aldizkarik ateratzen zuena, gaur egun hori Interneti esker posible da.
Pentsa, Bilbotik deitu zidatenean eurek pasa zizkidaten garai hartan nire lanaren inguruan argitaratu ziren kritika batzuk. Horietako bat baino gehiago ez nituen sekula irakurriak.
Hori guztiaz gain, ni beti nahiko aparte ibili izan naiz, nire erara. Lur argitaletxearen garaian ez, orduan talde bat bainuen… Ni outsider bat naiz, ez nago sistema horren barruan.
Idazle bezala esparru askotan mugitu zara: poesia, narratiba… Non aurkitzen zara erosoen?
Egia esan momentu bakoitzean egin dudanarekin sentitu naiz ni gustuen. Baina orain nire burua narratiban ikusten dut beste ezertan baino gehiago. Tarteka poemaren bat idazten dut, baina orain esku artean dudan asmo edo proiektuetan finkoen narratiban sentitzen naiz.
Liburu bat idazteak zenbat denbora eskatzen du?
Nire kasuan, liburu batetik bestera, daten arabera, agian hamar urteko tartea dago. Baina horrek ez du esan nahi hamar urte horietan lanean aritu naizenik liburu horrekin. Izan ere hori ez da nire bizibidea, ni kazetaria naiz. Gainera, momentu honetan lehen baino lan gehiago egin behar da lehen baino diru gutxiago lortzeko. Horrek beraz, denbora dezente eskatzen dit. Familia bat ere badut eta kasu egitea gustatzen zait! Ondorioz, literaturari geratzen zaion tartea oso eskasa da.
Nolatan hasi zinen kazetari lanean?
Nik ez nuen sekula pentsatu kazetari bezala aritzea, baina 1977an edo Egin ateratzekoa zela jakin ahal izan nuen. Langile asko behar zituzten eta ate joka joan nintzen. Nik zer egiten nekien esan nuen eta lanean hasteko aukera izan nuen. Hasiera hartan ez nintzen kazetari bezala hasi, nik euskaraz mekanografiatzen nekien, eta garai hartan hori egiten zekien jende asko ez zegoen.
Pixkanaka erredakziorako bidea ikusi nuen, baina hasieran nire lana mekanografiatzea zen.
Kazetari bezala telebistan, irratian, prentsa idatzian… non aritzen zara gustuen?
30 urte baino gehiago daramatzat nire kabuz lana egiten, beraz, eskatzen didaten lekuan egiten dut lan. Normalean nik egiten dudana eskatutakoa izaten da. Baina berez, gustatu-gustatu, ziurrenik irratia da gehien gustatzen zaidan medioa.
You must be logged in to post a comment.